26 October 2019 1056

Frankfurt gündəliyi

Şahbaz Xuduoğlu

1997-ci ildən Frankfurt kitab yarmarkasına qatılıram. İlk dəfə Soros fondunun dəstəyi ilə getmişəm, ikinci dəfə isə Frankfurt kitab yarmarkasının. Daha sonralar dəstəyə ehtiyacım olmayıb. Hər səhər 4-də yuxudan qalxıram. Otaqda işləmək imkanı olmadığından foyeyə enirəm, işıqlı, kimsəsiz bir hücrə tapıb orda otururam. Məhz hər gün bu vaxtlar yazımı yazıb, kitabımı oxuyur, o cümlədən, gün ərzində görməli olduğum işləri planlayıram. Hotelin geniş aynasından bayıra baxıram. Sayrışan küçə işıqlarında hava çiskinləyir. Soyuqdu yəqin. Bədənim ürpəşir. Ürəyimdən kofe keçir. Resepsiona yaxınlaşıram. Gözündən yuxu tökülən gülərüz, ağ köynəkli gənc “kofe 6-da olacaq” deyir. Su da yoxdur. - Bu səviyyədə hoteldə 24 saat pulsuz kofenin olmaması yaxşı hal deyil. Su, kofe gərək daim olsun, özü də pulsuz. Gecəsinə az pul almırsız. Gözlərindən yuxu qaçdı. İradıma “haqlısız” deyib, əlini çənəsinə apardı, susdu, sonra günahkar kimi başını aşağı saldı, mən də öz hücrəmə döndüm. Başım işə qarışdı. Hərəkətlərində arxayın və inamlı görünən şəxs bir əlində kofe, digərində su masama yaxınlaşdı. Əynində kostyum vardı. Ayaqqabılarının ucu geri qatlanmışdı. Qalstuku boynunu sıxırdı. Üzr istədi: “Siz burda olduğunuz müddətə kofeniz və suyunuz həmişə olacaq”. YAXŞIDAN MÜKƏMMƏLİYƏ DOĞRU - Jim Collins, kitabını oxuyuram. Böyük şirkətlərin iş mexanizmlərini çox sadə formada izah edir. MİN KÖMƏKÇİ İLƏ DAHİ hissəsi xüsusən maraqlıdır: “Bacarıqlı rəhbər min köməkçi ilə qısa müddətli uğur qazanan təşkilat yarada bilər, amma onu uzunömürlü edə bilməz. Yaxşı rəhbər yaxşı komanda yaratmağı bacarandır. Onun şirkəti mexaniki saat kimi idarə olunur”. Sual verməyi öyrənməklə bağlı fikirlərini çox bəyəndim. Həm də danışılan mühit yaratmaq məsələsi də maraqlıdır: “Böyük və faydalı ideyalar yaxşı mühitdə yarana bilər”. Çörək, kofe, bekon qızartması qoxusu (mənə görə dünyanın ən dadlı qoxuları) burnuma doldu. Pişik quru balıq qoxusundan özünü itirdiyi kimi mən də işimi yarımçıq qoydum. Hoteldə adam özünü yeməkdən saxlamalıdır. Yaxşı ki, özümü saxladım. Atamın bir sözü hər zaman məni yemək məsələsində idarə edir: “Yeməyi elə ye ki, arxasınca gözün qalsın”.

NƏRMİN

Mən dünyada iki işgüzar qadın tanıyıram, biri Nərmindir. Tanışlığımızın ilk günündən zarafatımız başlayıb. İşbirliyimiz də uğurludur. Tanpınar, İpək Çalışar, Ayfər Tunc və sair, zarafat-zarafat, bu vaxta qədər 50-dən çox Türkiyə yazarının kitabını onun təklifi ilə nəşr etmişik. Bəzən təkid də edir. Türk ədəbiyyatının çölə açılım işində bu şəxs liderdir. Hansı yarmarkaya getsəm, məndən bir gün öncədən ordadır. London kitab fuarının xüsusi mükafatını alıb. Türkiyədə ilk olan “Kalem ajansı”nı sıfırdan yoldaşının və atasının mənəvi dəstəyi ilə yaradıb və Türkiyədə bu gün onun şinelindən çıxan xeyli ajans iş başındadır. Lit.ag salonuna girən kimi onu gördüm. Oturduğu masanın arxasından qalxıb mənə əl edirdi. Əynində həmişə tünd rəngli paltarlar olur. Bu dəfə qara geymişdi. Girəcəkdə böyük sandıqda ispan almaları adama gəl-gəl deyir. İkisini əlimə alıb Nərminə sarı gedirəm. Bu insanı görəndə sevinməmək olmur. 2020-ci il planında ZİYAN - Hakan Günday, HİKAYELER - Ahmet Hamdi Tanpınar, KARUN VE ANARŞİST - İskender Pala, VAKİT HAZAN - Aslı E.Perker, The Tattooist of Auschwitz - Heather Morris kimi kitabları nəşr etməliyəm. İmzalanmış müqavilələri ona təqdim edirəm. Nərmindən tez ayrılıram. Onunla heç zaman görüş planlaşdırmıram. Olduğum bir yerdə, o da eyni vaxtda varsa, demək, mütləq hardasa üzləşəcəyik. Kadıköydə, Taksimdə dəfələrlə gözlənilməz görüşlərimiz olub. Biri çox yadda qalandır. Bir gün Kadıköydəyəm, dostumun qızının toyuna getmişdim. Toya hələ vardı deyən, Kadıköydə balıqçı bazarının yanında közüstü kofe içirdim. Kimin zəng etdiyi yadımda deyil. Yerimi soruşdu. Dedi, başını qaldır yuxarı... Baxdım, Məhmətlə balkondan mənə əl edirdi. İş günü olsa da, işə çıxmamışdılar - evdə təmir işləri aparırdılar. Yəni Nərmin belə bir Nərmindir. Bəzən adama elə gəlir ki, o, şənliyi göstərir, ağıllı məntiqsə deyir ki, göstərdisə, demək, həm də yaşayır.

ZÜLEYXA

İlk planlı görüşüm Aleksandrladır. Güzəl Yakina, Lüdmila Ulitskaya və başqa müasir rus yazarlarını təmsil edir. Aleksandr tək deyil, arvadı da yanında, gördükləri işə ailə biznesi də demək olar. Özləri Rusiyada yox, İtaliyada yaşayırlar. Bir az Züleyxadan danışdım. Lüdmila Ulitskayanın siyasətə qarışması, Qarabağ məsələsində özünü yandırmasından. Daha sonra rus dilində yazılan yeni əsərləri təqdim etdi. Yaxinanın “Dedi moi”sini və rusca 10 başqa əsər seçdim. RODRİKİN GÜNDƏLİYİ

Növbəti görüşüm Karinlə oldu, Nəşriyyatlar bölümündə ayrıca stendləri var. Bizim ilk görüşümüz 4 il əvvəl Bolonya uşaq yarmarkasında olmuşdu. Onun qrafiki o qədər sıx idi, axırda masasından qalxdı, kofe içmək bəhanəsi ilə qısa bir müddətə Azərbaycanda nəşrini müzakirə etdik. Bəzən planlaşdırılmayan görüş nəticə baxımından daha faydalı olur. O vaxtdan Wimpy Kids-in iki kitabını nəşr etmişik, yəni kitabın yayım haqlarını almaq daha tez baş verdi, amma yayımla bağlı istədiyimiz nəticəni əldə edə bilmədik. Bu görüşümüzin məqsədi səbəbləri müzakirə etmək idi. 2007-2019-cu illərdə 14 kitab nəşr olunub və 200 milyondan çox satılıb. Biz isə yalnız 2 kitab nəşr etmişik, hələ də 1000 ədəd satılmayıb. Türkiyə və Gürcüstandakı vəziyyəti təhlil etdik. Və qərara gəldik ki, BİLİNGUAL nəşrlərə başlayaq. Bu qərara çox sevindim. Demək, bundan sonra Wimpy Kids alanlar eyni bir əsəri həm öz dilimizdə, həm də ingilis dilində oxuya biləcəklər. Bu, artıq tam yeni bir məhsul olacaq. İngilis dili öyrənənlər üçün isə göydəndüşmədir. Karin də yeni formada əməkdaşlığımızın davam etməsindən məmnun qaldı.

SİFARİŞƏ GÖRƏ KİTAB

Alman nəşriyyatları 3-cü salonda yerləşir. Ən basabas, səs-küylü salondur. Prezentasiyalar, yazıçıların görüşləri, aşpaz-müəlliflərin yeni reseptlərinin əyani təqdimatı, hər hansı əlamətdar bir hadisənin şərabla ayaqüstü qeydiyyatı... Almaniyanın məşhur yazarlarını, sənət və dəb adamlarını, tanınan simaları burda görmək olar. Bəzi şəxslərin hər hərəkətini beş-altı kamera müşayiət edir. Bu salonda hər il DİOGEN nəşriyyatının stendində görüşüm olur. Claduia ilə ayaqüstü salamlaşıram. PARFÜMER, Bernard Şlink, Peter Stamp, Rolf Dabellinin əsərləri bu nəşriyyata aiddir. Bu dəfə isə BoD ilə görüşüm var. Kaufman yeni, həm də çox uğurlu bir nəşriyyatın satış meniceridir. Dostum Hansla onun görüşündəyik. Artıq ikinci ildir onların vasitəsi ilə Azərbaycan kitablarını Almaniyada satmaq istəyirik. Amma Amazon problem yaradır. Bizim əlifbanı tanımır. Burda da baiskar “Ə”dir. “E” yazıb sonra onu çevirmək də işə yaramır. Karstenin təklifi daha ağlabatandır: “Axtarış sistemlərində bütün “Ə”ləri “E” kimi yazaq, kitabın adından sonra isə mötərizədə azərbaycanca qeydi edək”. Çıxış yolu tapıldı deyə, eynimiz açıldı. İşlərimi planlaşdırarkən xaricdə yaşayan həmvətənlərimizi kitabla təmin etmək prioritet məsələ olaraq qalır. Amma reallıq utandırıcıdır. Son bir ildə Almaniyada iki “Əli və Nino” satılıb, birini qardaşım, digərini isə dostum alıb. Əgər əlifbamız axtarış sistemlərində dəstəklənsə, yəqin ki, vəziyyət dəyişə bilər.

URKAYNA TARİX DANIŞIR Bütün yarmarkalarda Ukrayna və Gürcüstan pavilyonu seçilir. Hər ikisi yarımüharibə vəziyyətində olsalar da, heç zaman qanlı səhnələr göstərmirlər, sənətin məharətindən istifadə edirlər. Yəni sözlü adam kimi görünmək axmaq-axmaq danışmaqdan daha yaxşıdır. Rusiya pavilyonu hər iki ölkənin iki addımlığındadır. Neçə illərdi dizayn dəyişmir, heç yerlərində. Uzaqdan RUSSİAN BOOKS çağırmır, lap bağırır. Amma Ukrayna və Gürcüstan sözlü adama oxşayır. Ukrayna stendinə görüşüm var. Təqdimatın üstünə çıxdım. Stendin əsas şüarı UKRAYNA TARİX DANIŞIR, yaxud UKRAYNA BAŞINA GƏLƏNLƏRİ DANIŞIR. Frankfurt kitab yarmarkasının vitse-prezidenti Tobias çıxış edirdi. Ukrayna ilə yaxınlaşma xəritəsindən danışırdı. Bilirəm ki, Gürcüstanla iş daha əvvəldən başlamışdı. Və yəqin ki, köhnə sovet ölkələrindən növbəti qonaq Ukrayna olacaq. Pavilyon qələbəlikdir. Ukrayna şərabı hətta kənardan ötənləri də cəlb edir. Görüşüm gənc ajansdır. O, ilk dəfədir yarmarkada, təcrübəsi azdır, amma cəsarətlidir. Ukrayna kitablarını böyük şövqlə təqdim edir. Bir neçə uşaq kitabları diqqətimi çəkir və onların rəssamları ilə maraqlanıram.

MÜHARİBƏ VƏ YAZIÇILIQ Gürcüstan stendində müharibə və yazıçılıq ətrafında müzakirələr aparılır. Gürcü yazıçıları müharibədə yazmaq mümkünlüyündən danışırlar. Slukuari, Politra nəşriyyatlarından əlavə 5 nəşriyyat pavilyonda yer alıb. Görüşüm Palitranın nümayəndəsi ilədir. Amma qarşıma çoxdan tanıdığım Slukurainin icraçı direktoru Tea çıxır. Ajans Mixael oranı tərk edib, yerinə Maka gəlib. Tea Maka ilə məni tanış edir. Bu an erməni dərsliklərini nəşr edən nəşriyyatın rəhbəri peyda oldu. Mehriban görüşümüzə Tea təəccüb etdi və dərhal şəkilimizi çəkdi: “Tea, sosial şəbəkədə yayma onu həbs edərlər”. Sulakuaridən bir neçə kitab nəşr etmişik: “Kiçik ölkə” - Laşa Buğadze, “Yetim” - Aka Morçiladze, “Cənub fili” - Arçil Kikodze. Yeri gəlmişkən, Aka da burdaymış, başqa bir görüşə gedərkən yolda məni saxladı. - Səni sosial şəbəkədən tanıyıram, kitabımı nəşr etmisən, sənə təşəkkür edirəm. - Hə, Aka, sənin şəkillərin əsasən dağlarda olur. - Axı mən dağçıyam. Sabah gürcü stendinə gələcəm, orda görüşərik. Əlbəttə, Akanın bu nəcib hərəkətini yüksək dəyərləndirdim. Politranın uşaq kitabları diqqətimi çəkdi. Danışdıq ki, bəzi uşaq kitablarını bərabər nəşr edək. Əsasən məktəbəqədər uşaqlardan gedir.

ADAM MİTSKEVİÇ VURĞUNU Halina ilə görüşüm başqa bir salondadır, Lit.ag.da. Onunla görüşə tələsirəm.

Sərgi salonlarının ortası böyük meydandır, qonaq ölkənin mətbəxi, musiqisi burda yer alır. Norveç musiqiləri, rəngarəng mətbəxlərin yemək qoxuları, addımbaşı adamın diqqətini cəlb edən suvenirlər... Hardansa adımı eşitdim, kimsə mənə yaxınlaşırdı. Tanış gəlmədi, amma o mənə baxıb gülümsəyirdi. Görüşdük, necəsən soruşdu, yenə tanıya bilmədim. Diqqətlə baxanda dişlərindən tanıdım. Yarmarkanın təşkilatçılarından biridir. Arada Frankfurtdan maraqlı məlumatlar göndərirdi. Saçları töklmüşdü. Sifət forması dəyişmişdi. Gözlərimdəki heyrəti ondan gizlətməyə çalışdım. - Xəstəliyimdən xəbərin olmadı? - Yox. - Axı yazmışdım. - Bilmirəm, yazsaydın, oxuyardım. - Daha işdən çıxmışam. Xəstəyəm. Son vaxtlar səninlə söhbət etməyə çox böyük ehtiyac duyuram. Sən indi görüşə gedirsən? - Bəli. Amma sonra görüşə bilərik. Əlimdən tutdu: “Onda mənə xəbər elə”. Beləcə ayrıldıq. Amma nədənsə elə bildim ki, hansısa bir hissəm onun yanında qaldı. Əlimdə əlinin yumşaq dərisini və çıxmış sümüklərini hiss eləyirdim. Lit.ag pavilyonuna girməzdən öncə geri dönüb, ona baxdım. Ayrıldığımız yerdə durmuşdu. Baxdığımı görəndə əl yellədi. Mən də əlimi qaldırdım... Halina əsasən ingilis ədəbiyyatını təmsil edir. Boris Akunin kimi istisnalar da olur. Əslən polşalıdır. Hər dəfə, ən qısa görüşümüzdə belə, Adam Mitskeviçdən nəsə danışır. Onun bu tükənməz mövzusu ilə bağlı məndə xeyli suallar yaranıb, müasiri deyil, bəlkə qohumudur, bəlkə sadəcə eyni yerdəndir və s. Nə bilim, əsas odur ki, ona xoşdur, həm də yəqin, Mitskeviçi nəşr etdiyimi bilir. Harper Leenin haqlarını o təmsil edir. “BÜLBÜLÜ ÖLDÜRMƏY”in çıxmasını eşidəndə çox sevindi. Ən azı hər il 10 kitabın yayın haqlarını onunla rəsmiləşdiririk. Harper Lee, Karen Armstrong, Boris Akunin və başqa yazarların nümayəndəsidir. Saçlarına baxıram. Gümüşü rəngdədir. Bu rəng mənə görə mərhəmət və müdriklik rəmzidir. Azərbaycanla bağlı London mətbuatında yazılanları oxuyur. Keçən dəfə axşam yeməyindəydik. Bir dəfə Bakıya da gəlmişdi. Onun istirahəti hər dəfə yeni bir ölkəni görməkdir.

OSHO Nyu Yorkda yerləşən OSHO – nəşriyyatı tez-tez ünvan dəyişir. Amma Lit.ag-da həmişə Halinanın qonşuluğunda otururlar. Mukta və Klausla dünən gecə şəhərdə gəzəndə təsadüfən rastlaşmışdıq. “Sabah görüçəcəyik ha”, - yadıma salmışdı. Əlbəttə, mən də bilirdim. Onlar iki dost neçə illərdir, OSHO-nun haqlarını təmsil edirlər. Əsasən 3 böyük yarmarkalara qatılırlar, London, Nyu York və Frankfurt. Bizdə ildə iki dəfə London və Frankfurt yarmarkasında görüşürük. OSHO-dan xeyli kitab nəşr etmişik. Əsasən “SİRR”lə maraqlandı. Böyük kitabdır. Bizim bazar üçün ağır kitabdır. Yeni kitablarla tanış elədilər. Amma əsas diqqətim hələ tərcüməsi bitməyən kitablardadır. Bu gün üçün bu sonuncu görüşüm olmalıdır. Artıq masalar boşalır, yarmarka çölə axışır. Bir azdan bədii hissə başlayacaq, bütün otellər və kafelər yarmarkaya gəlmiş kitabçılar, yazarlar, naşirlər, sənətçilərlə dolacaq. Ayaqlarımda ağrı hiss edirəm. Elmir və Şostakoviç Axşam Elmir Mirzoyev gəlir, Kölndən. 8-dən sonra mərkəzi vağzalda görüşəcəyik. 4-cü sırada qatardan düşüb gəldiyini uzaqdan gördüm. Bir-birimizə əl elədik. Uzağı gözlərimiz yaxşı görür, yaxına xeyli zəifləyib. Qərib adam geyimindən bəlli olar. Gözümün ucuyla kənardan keçənlərə baxdım. Heç kim Elmir kimi qalın geyməmişdi. Elmir paltarlarının son düyməsini belə bağlamışdı, əsgər kimi. Orda oxuyan tələbə Leyla gürcü kafesində yer sifariş etmişdi. Günel Mövludu da götürüb getdik. Elmir Şostakoviçdən danışdı. İlk dəfə idi onu belə ilhamlı görürdüm. Rastropoviçin Müslüm Moqmayevlə əlaqəsindən, Azərbaycana olan sevgisinin təməlində duran əsas səbəblərdən. Stravinski və Şostakoviçin münasibətlərindən. Robert Kraft öz gündəliyində yazmışdı ki, SSRİ-də gördüyü ən intelligent sima Şostakoviçdir. O, yalnız dırnaqların deyil, həm də barmaqlarını da gəmirirdi.

Elmir danışdıqca konservatoriyanın tələbələrini gözümün qabağına gətirdim. Bu qiymətli insan niyə görəsən bizdə dərs demir?

“Arif Məlikova görə. Kafedra müdiriydi, o deyən kimi ola bilmədim. İşdən çıxartdı. Fərəc Qarayev Moskvaya getdi, mən də bura. Arifin ifrat münasibəti hamını mənə qarşı çevirdi. Repressiv rəftar orda yaşamağımı mümkünsüz etdi. Uşağım da burdaydı, sağlamlığı yaxşı deyildi, özüm isə Bakıda. Belə olanda gəldim Altayın yanına. İşsizlik, yol pulu baha, uşaq da belə... Təki xoşbəxt olsun. Daha çətinliyim geridə qalıb. Berlində, universitedə dərs deyirəm. Amma əlbəttə darıxıram. Qayıdacam Bakıya”.

Yeri gəlmişkən, 2 gün sonra biz Berilndə görüşdük. Elmirin təklifi ağır gəldi, OLD BAKU restoranına getdik. “Orda ... yox mən yalnız dolma yeyəcəm”.

SSRİ bəstəkarlarının, musiqiçilərinin emiqrasiyasından danışdı. Necəsə yenidən Şostakoviçin üstünə gəldi. Bu an mənə elə gəldi ki, Elmir danışmır, ifa edir, onu müşayiət edən orkestrın drijoru isə özüdür.

Elmir bir neçə gündən sonra Şostakoviç və Sovet İmperiyası ilə bağlı edəcəyi məruzəyə dəvət etdi. Onda başa düşdüm ki, onun alovlu danışığı məruzəsinin baş məşqiymiş.