Hər gün yeni bir kitab

QANUN NƏŞRLƏR EVİ

Tarix

Kateqoriyalar

Cildi

Müəlliflər

Tərcüməçilər

Yuval Harari anlaşılması gündən-günə çətinləşən yaşadığımız bu dünyadan yazır. İnsanlıq özünü nüvə müharibəsi, ekoloji fəlakət və texnoloji qəzalar təhlükəsindən necə xilas edə bilər? Yalan xəbərlər epidemiyası ilə mübarizə aparmaq iqtidarındayıqmı? Dünyada hansı sivilizasiyalar dominantlıq edir – Şərq, Qərb? Terrorizmə qarşı hansı tədbirləri görməliyik? Müəllif özünəməxsus aydın fikirlərlə diqqətimizi bugünkü dünyamızın heyrətamiz problemlərinə cəlb edir. Kitabın əsas hədəfi oxucunun fikrini dünyadakı daimi və təhlükəli dəyişikliklərə yönəltmək, həm də onda həyat qabiliyyətini gücləndirmək, rəhmdillik hissini və kritik düşünmə vərdişlərini inkişaf etdirməkdir.
Əsər geridə qalmış bir ölkənin tərəqqi yoluna çıxmasının və çiçəklənməsinin özünəməxsus modelini yaradır. Yarıreal, yarıutopik təsvirlərlə təqdim olunan Finlandiya sonradan, doğrudan da, ciddi tərəqqi yolu keçərək dünyanın ən qabaqcıl və zəngin ölkəsinə çevrilir. Bu əsərin yazılmasına qədər və ondan sonrakı Finlandiyanın müqayisəsi heyrət doğurur.








Yüz min il əvvəl Homo sapiens Yer kürəsində yaşayan ən azı altı insan növündən biri idi və ekosistemdə qorilla, yaxud meduza qədər rol oynayan əhəmiyyətsiz bir heyvan idi. Lakin təxminən 70 min il əvvəl Homo sapiens-in təfəkkür qabiliyyətində baş verən müəmmalı dəyişiklik onu Yer kürəsinin ağasına və ekosistemin bəlasına çevirdi. Şüurlu insan dünyanı necə fəth edə bildi? Başqa insan növlərinin başına nə gəldi? Pul, dövlət və din nə vaxt və nə üçün meydana çıxdı? İmperiyalar necə yarandı və süqut etdi? Nə üçün, demək olar ki, bütün cəmiyyətlərdə kişi qadından üstün tutuldu? Elm və kapitalizm müasir dövrün hakim etiqadlarına necə çevrildi? Zaman keçdikcə insanlar daha xoşbəxt oldularmı? Gələcəkdə bizi nə gözləyir?
Yuval Noah Harari tarixin gedişatının insan cəmiyyətini necə formalaşdırdığını izah edir. Onun əsəri keçmişdəki hadisələrlə müasir problemlər arasındakı əlaqəyə işıq salır və oxucunu ətraf dünya haqqındakı bütün təsəvvürləri yenidən gözdən keçirməyə məcbur edir.

Fransız tarixçisi Etyen Peyrat “XX əsr Qafqaz tarixi” əsərində XIX əsrin sonlarından başlayaraq çoxsaylı transsərhəd dinamikasını yaşamış, siyasi və mədəni cəhətdən parçalanmış Qafqazın portretini çəkir. Beynəlxalq münasibətlərin fonunda Qafqaz regionunun tarixini incələyir, bir çox kitablara istinad edərək müasir Qafqaz dövlətlərinin təşəkkül tarixi, eləcə də regiondakı münaqişələrin səbəbləri haqqında fikirlərini bölüşür.

Rasionalizmin fəlsəfi konsepsiyasının yaradıcısı hesab olunan müəllif Platonun, Hegelin və Marksın fəaliyyətini kəskin tənqid edir. Onların nəzəriyyələrini “uğursuz peyğəmbərlik cəhdi” adlandırır. Hər üç mütəfəkkiri totalitarizmin təməl ideyasını formalaşdırmaqda ittiham edir. Çünki qapalı cəmiyyətdən açıq cəmiyyətə keçidin trayektoriyası sivilizasiyanın inkişafının əsasıdır. İnsanlığın qarşısında demokratiyanın tam hakim olduğu “Açıq cəmiyyət”ə keçid zərurəti dayanır. Kitabdakı tənqidi baxışlar ilk növbədə Platonun sosioloji təliminə yönəlir. Ardıcıl və əhatəli təhlillərlə onun tarixi inkişaf konsepsiyasının kökündən yanlış olduğu göstərilir. Çoxsaylı tarixi mənbələrə və qədim filosofların təlimlərinə baş vuran müəllif öz fikirlərini məntiqi-rasional tənqid üzərində qurur. Beləliklə, maraqlı və oxunaqlı bir mətn təqdim edir.

Onlar hunların min il səltənəti olmuş ərazilərdə “Türk dünyası”nı inşa etdilər. Asiyanın ucsuz-bucaqsız torpaqlarında iki əsr hökmran oldular. Koreyadan Bizansa, Sibirdən Xorasana və Azərbaycana qədər geniş bir coğrafiyanı öz bayraqları altında birləşdirdilər. Çin, Hind, Sasani, Roma mədəniyyətlərini bir-birinə bağlayan qlobal ticarət münasibətlərini yaradaraq Dünya tarixində əhəmiyyətli rol oynadılar. İpək Yolu ticarətini əsrlər boyu idarə etdilər. Monoqrafiya Türk xaqanlığı dövründə geniş Asiyada baş verən hərbi-siyasi, iqtisadi və mədəni proseslərdənbəhs edir. İlkin orta əsrlərdə Türk siyasi-mədəni kimliyinin tarixini işıqlandırır.
İbrahim Darabi İran universitetlərinin birində riyaziyyat müəllimi olaraq fəaliyyət göstərir. Müəllifi olduğu bu tarixi roman 1945-ci ildə Cənubi Azərbaycandakı Pişəvəri hərəkatından, milli hökumətin fəaliyyətindən, bu hökumətin bir il sonra – 1946-cı ildəki süqutundan, sağ qalan mübarizlərin və onların ailələrinin həyatından bəhs edir. Əsərdə müəllif Ərdəbil şəhərindən başlayaraq paytaxt Tehrana qədər baş verən bütün prosesləri, bu dönəmdəki dövlət siyasətini, partizan mübarizəsini, silahlı münaqişələri və kütləvi etirazları, bir sözlə, 33 il ərzində ölkədə baş verən iqtisadi, ictimai və siyasi prosesləri sadə dildə və faktlarla dünyaya çatdırmaq istəyib.
O, Pəhləvi hakimiyyətinin zalımlığını, dünya dövlətlərinin göstərdiyi dəstəyi, millətin kütləvi şəkildə birləşib Rza şah Pəhləvini yıxmaq prosesini oxunaqlı bir dildə təsvir edib. Əsərdə bu mübarizəyə qoşulan ailələrin başına gələn dəhşətli faciələr də ürək ağrısı ilə qələmə alınıb.
Ötən əsrin əllinci illəri. Tehran. Xəyalpərəst yeniyetmə Röya yaxınlıqdakı kitab dükanını özü üçün ədəbiyyat vahəsi hesab edir. Dükanın sahibi Fəxri mehriban bir insandır. O, Röyanı sevimli müştərisi Bəhmənlə tanış edir. Bəhmən yaraşıqlı bir gəncdir. Mövlana poeziyasının vurğunudur. Röya onu görən kimi bir könüldən min könülə aşiq olur. Kiçik dükan onların yeganə görüş yerinə çevrilir. Gənclərin evlənməsinə az qalmış Röya Bəhmənlə şəhər meydanında görüşməyə razılıq verir. Lakin ölkədə çevriliş olur və Bəhmən gəlib çıxmır. Qız onunla əlaqə saxlamağa çalışsa da, bütün cəhdləri boşa çıxır. Ürək ağrısı ilə Kaliforniyaya təhsil almağa yollanır. Orada qarşısına başqa bir insan çıxır. Yeni İngiltərədə yeni həyata başlayır. Altmış ildən sonra qəza-qədər Röyanı Bəhmənlə yenidən qarşılaşdırır. Röya yarım əsrdən çox ona əzab verən suallara cavab almaq imkanı tapır: Məni niyə tərk etdin? Hara getdin? Məni necə unuda bildin?
Talmudda qeyd olunan yəhudi dini qanunlarında olduğu kimi, İsrail dövləti mübahisələr, diskussiyalar, kəskin polemika və kompromisslər nəticəsində yaranıb. Ben Qurion yalnız öz sağ və sol ideoloji düşmənləri ilə deyil həm də partiya yoldaşları ilə, bəzən də, öz-özü ilə mübahisə edirdi. Bu kitab təcrübəli jurnalist, keçmişdə “Xa-Ares”qəzetinin redaktoru olan və özünün də Ben Quriona, onun mənəvi-tarixi irsinə aid maraqlı sualları olan David Landau ilə söhbətlərimizdən yaranıb. Bizim dialoqumuz zamanı bu suallar bütün kəskinliyi ilə qarşımızda dururdu. Xatirələrin, tarixi hadisələrin, müxtəlif, bəzən də, bir-biri ilə bəhsə girən faktların vəhdətindən əmələ gələn bu kitab belə yarandı. Ümid edirəm ki, bu kitab həm də gələcək nəsillərlə dialoqdur və onlar Ben Qurionun mənəvi-tarixi irsindən nəyi seçəcəklərinə özləri qərar verməlidir. Bizim David Landau ilə olan söhbətlərimizin kəskin polemika ruhunu qoruyub saxlamaqdan ötrü onların bəzilərinə əl vurmadan sizin nəzərinizə çatdırırıq.


Şotlandiyalı yazar Ken Follettin “Dünyanın dayaqları” tarixi romanı 1989-cu ildə dərc olunub və əsərdə İngiltərənin müəllif tərəfindən uydurulmuş Kinqzbric adlı şəhərində kafedral kilsə tikintisindən bəhs edilir. On ikinci yüzillikdə baş verən hadisələr “Ağ gəmi”nin batması nəticəsində İngiltərə taxt-tacının varisi Tomas Beketin ölümüylə başlayır, ancaq diqqət daha çox anarxiya üzərində cəmləşdirilir. Romanda əski Romanesk memarlığından Qotik memarlığına keçid mərhələsi təsvir olunur və dövrün qanla, savaşla dolu tarixi hadisələri fonunda Kinqzbricin bəxti gətirmiş olur: nəhəng kilsə tikintisi bu şəhərə çoxlu insan cəlb edir. Oxucu bütün əsər boyu yoxsul bənnanın iş tapmaq üçün öz ailəsiylə birlikdə çıxdığı ağır səyahəti, yolda başına gələn macəraları və nəhayət, kiçik Kinqzbric qəsəbəsində məskən salaraq, nəhəng kilsənin tikintisində iştirakını izləyir. Yoxsulların ağır, məşəqqətli həyatı, onların fonunda qrafların və yüksək titullar daşıyan din xadimlərinin var-dövlət uğrunda apardığı intriqalar, ixtilaflar oxucunu əsərin sonuna kimi həyəcanda saxlayır.


“Eşitdiklərim, oxuduqlarım, gördüklərim” kitabı Bakının qə­­­dim keçmişindən, inqilab dövründə neft səltənətində baş ve­rən hadi­sə­lərdən, Bakının kəşməkəşli günlərindən bəhs edir.
Bu əsər nə tarixi oçerkdir, nə də publisistik esse. Bu, hər şey­dən əvvəl, həyat həqiqətidir. Bakının neft bumu dövrü­n­dən başlamış Sovet ittifaqının qurulmasına qədər olan dövr haq­qın­da bədii salna­mədir. O dövrün möhtəşəm sarayları, imarət­lər, qumarxanalar, gecə klubları, neft fontanları, qara qızıl çay­la­rı, ba­zarlar, karvan­saralar, yan­­ğınlar, tətillər, nümayişlər, qan­lı toq­­quşmalarını göstərən bir güz­gü­dür.
Bu kitab sovet dövrünün süqutu ərəfəsində kult kitablardan biri hesab olunurdu. Təkrar-təkrar tirajla nəşr olunaraq 500 000 ədəd satılmışdır.Bakı haqqında hələ də belə səmimi, ürəkdən yazılan bir ki­tab yoxdur.

Dövrünün görkəmli ictimai xadimi, zadəgan-ziyalı təbəqənin ən ünlü qadın təmsilçisi, xeyriyyəçi və maarifçi Həmidə xanım Cavanşirin (1873-1955) "Xatirələrim" əsəri 80 illik sovet yasağından sonra ilk dəfə 2011-ci ildə oxuculara tam həcmdə təqdim edilmişdir. Müəllif burada atası Əhməd bəy Cavanşir, həyat yoldaşı Mirzə Cəlil Məmmədquluzadə, "Molla Nəsrəddin" dərgisi, Qafqaz İslam Ordusunun Şuşaya gəlişi haqqında geniş bilgi verir. Həmidə xanım sovet rejiminin 1920-ci ildə Gəncə qiyamını yatırarkən törətdiyi qətliamı nəticəsində Təbrizə köç etmələrini, "Molla Nəsrəddin”in Təbrizdə nəşrini, Bakıya döndükdən sonra ailənin ağır durumunu, "Molla Nəsrəddin"in sovet Bakısında məruz qaldığı senzuranı və b. hadisələri cəlbedici bir dillə təsvir edir.
Əvvəlki nəşrlərdən sonra tapılmış əlyazmalar III nəşrə əlavə edilmişdir.
Əsər bütün təbəqələrdən olan oxucular üçün nəzərdə tutulub
“Gülüstani-İrəm” – Abbasqulu ağa Bakıxanovun Şirvan və Dağıstanda yaşayan tayfa və xalqların tarixinə həsr etdiyi əsərdir. “Gülüstani-İrəm”-ə qədər Azərbaycan tarixinə aid yazılmış ümumi bir tarix əsərinə təsadüf edil­mir. A.Bakıxanov bu sahədə birinci olaraq Azərbaycan tarixinə aid olan materialları toplamış, onları müəyyən bir sistemə salmış və təsviri yolla “Gülüstani-İrəm” əsərini yazmışdır.
“Gülüstani-İrəm” əsərində A.Bakıxanov Azərbaycan xal­qının, xüsusilə Şirvan və Dağıstanda yaşayan tayfa və xalqların tarixini qədim dövrlərdən başlayaraq, 1813-cü il “Gülüstan müqaviləsi”nə qədər təsvir edir. Bu əsər, əsas etibarilə, müqəddimə, beş fəsil və nəticə­dən ibarətdir.
Abbasqulu ağa Bakıxanov 1841-ci ildə farsca yazdığı bu əsəri ilə Azərbaycan tarixşünaslığının əsasını qoymuşdur.

Görkəmli alman alimi hüquqa mədəni dəyər baxışını əsaslan­dırır. Onun təhlilinin əsasını hüquqda şəxsiyyətin üstünlüyü və müstəsnalığı təşkil edir. Hüququ ədalət iradəsi kimi müəyyən edərək, Radbrux qeyd edir ki, bu iradəni “udan” qanunlar qeyri-gerçəkdir və icra olunmamalıdır. Müəllif hüququn ayrı-ayrı institutlarını – mülkiyyət, müqavilə, nikah – təhlil edərək öz fikrini inkişaf etdirir və öz ideyalarını yuridik praktikaya tətbiq etməyin yollarını göstərir. Fəlsəfi-hüquqi fikrin klassikasına çevrilərək, Q.Radbruxun bu kitabı hüququn mahiyyəti haqqında indiyədək davam edən ənənəvi və aktual fikir mübadiləsinin üzvi hissəsidir. Kitab hüquqşünaslar, filosoflar, alimlər, praktiklər, tələbələr və doktorantlar üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Mühacirət ədəbiyyatımızın bənzərsiz simalarından olan Məhəmməd Əsəd Bəyin “Şərqdə neft və qan” əsərində XIX əsrin axırları – XX əsrin əvvəllərində sənaye və neft Bakısı, neft maqnatlarının həyatı, Suraxanıda yerləşən Atəşgah, bu məbədin tarixi, azərbaycanlıların adət-ənənə­ləri, rəqsləri, poetik məclisləri, Azərbaycanda yaşayan almanların tarixi, daşnak-bolşeviklərin 1918-ci ilin yazında azərbaycanlılara qarşı törətdikləri soyqırımı, Bakı komissarları rejimindən İrana və Türküstana qaçmış milli burjuaziyanın mәşәqqәtlәri, 26 Bakı Komissarının Türküstanda güllələnməsi, Türküstan və İran həyatı, 1920-ci ildə Bakını tərk etməsi, yazıçının şahidi olduğu hadisələr təsvir olunur.

Kitabda Ərəbistanın İslamdan öncəki cahiliyyət dövrü, dünyanın yeni düzənini yaratmış Həzrəti Peyğəmbərimizin uşaqlığı, gəncliyi və peyğəmbərliyi və İslamın X yüzilliyin əvvəlindəki durumu gözəl bədii boyalarla təsvir olunur.


“Tarixin atası” sayılan Herodotun doqquz kitabdan ibarət “Tarix” əsəri əsasən Yunan-İran müharibələrindən bəhs edir. Burada habelə qədim dünyanın bir sıra dövlətlərinin, o cümlədən Şərq ölkələrinin tarixindən, coğrafi mövqeyindən, yerli xalqlarından, onların adət-ənənələrindən ətraflı söhbət açılır. Əsər Azərbaycanın qədim tarixini öyrənmək baxımından da qiymətlidir. Midiya tarixi, habelə iskitlər (skiflər), onların Azərbaycana gəlmələri, Azərbaycan ərazisində yaşamış qədim qəbilə və tayfalar haqqında məlumatlar son dərəcə dəyərli elmi əhəmiyyətə malikdir.
Kitabda Azərbaycanın, eləcə də bütün Yaxın Şərqin həm hərb tarixində, həm də siyasi həyatında silinməz iz qoymuş görkəmli dövlət xadimi və böyük fateh, Avropa tarixçilərinin “Şərqin Napoleonu” adlandırdıqları Nadir şahın fərmanları və məktubları yer almışdır. Bir qismi Azərbaycan dilində ilk dəfə nəşr edilən bu sənədlər müxtəlif əlyazma mənbələrindən seçilib toplanmışdır. Kitab nadirşünas tədqiqatçılar və tarixsevər oxucular üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Kitab Nadir şah Əfşarın qətlindən Qacarlar dövrünə qədər uzun bir tarixi mərhələnin təsvir və təhlilinə həsr edilib. Əslən lor tayfasından olan Kərim xanın hakimiyyət dövrü İranda dinclik və əmin-amanlıq dövrü kimi xarakterizə edilir. Kərim xanın özünü şah deyil, vəkil əd-dövlə (xalqın və dövlətin vəkili) elan etməsi Səfəvi xanədanına müsbət münasibəti kimi qələmə verilir. Elmi-populyar dildə yazılmış əsərin doğma dilimizdə nəşri İran və Azərbaycan tarixini araşdıran mütəxəssislər və ümumiyyətlə tarixsevərlər üçün nəzərdə tutulub.
Təqdim olunan kitab bir avropalının, daha dəqiq desək, fransız şərqşünası Fransua Peti dö la Kruanın (1653-1713) Şərq sevgisinin, Şərq ölkələrinə olan səfərlərinin nəticəsi kimi tərtib olunub, fransız oxucusuna təqdim etdiyi “Min bir gün” əsəridir. Məşhur “Min bir gecə” nağıllarına cavab kimi tərtib olunmuş bu əsər ondan fərqli olaraq, kişilərin vəfalı olması ideyası üzərinə qurulmuşdur. “Min bir gün” əsəri çap edildiyi vaxtdan başlayaraq geniş şöhrət tapması səbəbindən ardıcıl olaraq alman, ingilis, italyan, rus və başqa xarici dillərə tərcümə edilərək yayılmışdır. Hazırkı mətn əsərin osmanlı türkcəsindən çevrilmişdir.



Səlahəddin Əyyubi XII əsrdə Orta Şərqdə parçalanmış müsəlman dünyasını yenidən birləşdirən, İslam aləminə böyük təhlükə yaradan Xaç yürüşlərinin qarşısını alan və 88 ildir Xristian əsarətində olan Qüds şəhərini səlibçilərdən təmizləyərək yenidən ələ keçirən tarixdəki ən böyük liderlərdən biridir. Comərdliyi, tabeçiliyində olan bütün din və millətdən olan xalqlara qarşı tolerantlığı, dostuna, düşməninə qarşı daim hörmətlə yanaşması, döyüş və zor tətbiqinə sonuncu çarə kimi yanaşması onu nəinki müsəlman-şərq dünyasında, eləcə də bütün qərb və xristianlar arasında sevimli qəhrəmanlardan birinə çevirmişdir.
İngilis tarixçi və yazar John Man kitabda Səlahəddin Əyyubininin həyatını uşaqlıq illərindən ölümünə qədər çox fərqli üslubda təsvir etmişdir. Müəllif Səlahəddinin hakimiyyətə necə gəldiyini, yürütdüyü siyasət ilə parçalanmış müsəlman torpaqlarını necə birləşdirdiyini və nəhayət ən böyük zəfəri Qüds şəhərini necə azad etdiyini detallı formada gözlərinizdə canlandırır.
Bu gün Yaxın, Orta Şərqdə baş verənləri daha yaxşı başa düşmək, hadisələrə tarixin daha geniş pəncərəsindən baxmaq üçün bu kitab əvəzolunmaz mənbədir. Həmçinin müsəlman dünyasının ən böyük qəhrəmanlarından olan Səlahəddin Əyyubinin həyatını qərbli tarixçi və yazarın qələmindən oxumaq xüsusilə maraq yaradır.
Dünyaca məşhur ingilis tarixçi və yazar John Man əvvəllər “Reuters” agentliyində jurnalist kimi fəaliyyət göstərib. 1941-ci ildə doğulmuş yazar dünyanın bir çox dillərinə tərcümə olunmuş 20-ə yaxın tarixi əsərin müəllifidir.

Əsasən 1937-1939-cu illərdə xalqımızın bir çox gör­kəm­li elm, incəsənət və mədəniyyət xadimləri stalinizmin amansız repressiyalarının qurbanı olmuşlar. Görkəmli tarixçi-alim, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Ziya Bünyadov «Qırmızı terror» kitabında bu şəxsiyyətlərin hər birinin uydurma «cinayət işi» barədə ayrıca oçerk yazmışdır. Kitabda Y.V.Çəmənzəminli, B.Çobanzadə, A.Şərifzadə, H.Zeynallı, M.Cuvarlinski, T.Şahbazi və b. yaradıcı ziyalıların saxta dəlillər əsasında məhkum olunduğu inandırıcı surətdə açılıb göstəril
Çingiz Xan tarixin ölməzlərindəndir: özünü ilahi qüvvənin hifz etdiyinə inanan Çingiz, düşmən olan tayfaları birləşdirdi ki, Asiyanın böyük hissəsini tutan imperiya yaratsın. Nəvəsi Kubilay Xanın dövründə mürəkkəb dini ideologiya inkişaf etdi, imperiyanın daha da genişlənməsini təşviq etdi. Kubilay imperiyanın ərazisini iki dəfə artırdı və XIII əsrin sonlarında, dünyanın insan yaşayan ərazisinin beşdə-biri onun və Çingizin “Altun ailə” adlanan qalan üzvlərinin hökmranlığı altında idi. Bu yolda bütün Çini fəth etdi, ona bugünkü sərhədləri verdi və nəhayət genişlənmək limitini kəşf etdi. İstilaların miqyası baxımından bir nəfərin baxışlarının dünyaya təsiri heç vaxt bu qədər böyük olmamışdı. Bu kitab gənc Çingizin dövründən başlamış yaşlı Kubilayın dövrünə qədər, heç kimin qəbul etmədiyi yeniyetmədən dünyanın ən güclü imperatoruna qədər, Monqol İmperiyası haqqında hekayətdir.

Tarlenin “Napoleon” romanı sənədli, tarixi mənbələrə dayanan bir əsərdir. Bu əsərdə Fransa tarixinin önəmli simalarından biri, bəlkə də məşhuru olan imperator Napoleonun uşaqlığı, gəncliyi, yetkin çağları, hakimiyyət dövrü, həyatının son illəri təsvir edilib. Oxucu bu kitabı oxuduqca imperatorun şəxsiyyəti, işgüzarlığı, hakimiyyət hərisliyi, güclü və zəif cəhətləri barədə tam təsəvvürə malik olur.
Söz yox ki, bu kitab Napoleon Bonopart barədə yazılmış ən maraqlı və əhatəli kitablardan biridir. Bu kitab Napoleonun şəxsiyyəti, tarixi rolu barədə bilgi almaq istəyən oxucular üçün olduqca faydalıdır.

Abunə Ol