Milorad Paviç - "İstanbulda son məhəbbət" (falçılıq vəsaiti)

Milorad Paviç - Yuqoslaviya və Serbiya yazıçısı, şairi, postmodernizm və magik realizm nümayəndəsi, tərcüməçi və XVII—XIX əsr serb ədəbiyyatının tarixçisidir. 

Yazıçı hesab edir ki, həyatdan daha çox kitablarında sevgiylə qarşılaşıb. Milorad Paviç deyir ki, vətənimin ən az oxunan yazıçısıydım. 1984-cü ildə isə bir günün içində ən çox oxunan yazıçıya çevrildim. İlk romanımı lüğət, ikincini krossvord, üçüncünü klepsidra şəklində, dördüncünü isə tarot kartları üçün fal açma vəsaiti kimi yazdım. 

Həmin o dördüncü, tarot kartları üçün fal açma vəsaiti "İstanbulda son məhəbbət" (Last Love İn Constantinople) adlanır.

"İstanbulda son məhəbbət" (falçılıq vəsaiti) romanında yazıçı Napoleon imperiyası dövrünə mənsub olan iki serb nəslinin taleyini qələmə alıb. Əsərdə qəhrəmanların mistik-faciəvi taleleri böyük arkanların mənalarına uyğunlaşdılaraq fala baxılır və bu prosesə oxucu cəlb olunur. Yəni oxucu özü də kartları və romanın fəsillərini açmalı, öz şəxsi taleyinə baxmalıdır. Romanın köməyi ilə oxucu gələcəyini qabaqcadan görə bilər. Bunun üçün kartları açmaq, romandakı hansı fəslə uyğun olduğunu müəyyənləşdirmək kifayətdir. Çünki hər fəsli kartlardan birinə həsr olunub. 

Roman 22 (0-21) fəsildən ibarətdir. Hər fəsil Taro kartları və ya Böyük Arkanların adını daşıyır. 

Kitab özü 7 hissədən ibarətdir; Yeddi birinci açarlar, Yeddi ikinci açarlar, Yeddi üçüncü açarlar. Romanın məzmunu kartların düzülüş sxeminə görə birləşir və Taronun köməyi ilə tale öncədən xəbər verilir. Kitabın sonundakı əlavədə Taro kartlarının necə oxunması barədə məlumat var. Eyni zamanda, Böyük sirrin açılması üçün hər bir açar haqqında ayrıca şərh verilib. 

Hər fəsildə nəql edilmiş hekayələr oxucunu hadisələri anlamağa çağırır. 

Diqqətimi çəkən məsələlərdən biri kişi dünyasında qadın talelərinin təsnifatlaşdırılması idi. Burada müxtəlif davranış modellərinə sahib qadın tiplərinin hansı kişi dünyasında (qalib-məğlub, tənha-çoxluqda olan) olub-olmaması və ya romanın mətnində olduğu kimi "üçüncü ayaqqabı kimi" tipli, yəni üçüncü tip olması qeyd olunur və bu, yazıçının özünəməxsus sehrli ədəbi dili ilə çatdırılır. Romanı oxuyarkən insana elə gəlir, onunla oyun oynanılır. 

Belə hesab edilir ki, romanı oxuyub bitirən oxucu, ona təklif edilən kartları düzəcək və alınmış bölgüdən, fəsilləri yenidən oxuyaraq Taroya görə öz taleyini öyrənəcək. 

Beləliklə, "İstanbulda son məhəbbət" romanın oxunmasının üç üsulu varmış: (müasir dövrümüzdə bir romanı bircə dəfə oxumağa güclə vaxt tapırıq, Milorad bəy bizə əsərini üç dəfə oxutdurmağa çalışır). Birinci üsul klassik üsüldur, yəni oxucu romanı kartlara baxmadan oxuyub, bitirir.

İkinci üsul romanın sadəcə falçılıq vəsaiti kimi istifadə olunaraq oxunmasıdır, yəni bütün əsər deyil, kitabın arxasında verilmiş Taro kartları sxeminə əsasən isitfadə etmək. 

Üçüncü üsul kartları və romanı birlikdə istifadə etməklə Taro kartlarının roman əsasında oxunmasıdır. Hər kart müəyyən fəslin simvolu ilə birləşib və onlar birlikdə romanın açılmasına kömək edir. 

Romanda təsvir edilmiş obrazlar barədə geniş nəsə yazmağa ehtiyac görmürəm, çünki obrazların davranışları qəribətərzdə çatdırılıb. Doğrusu, Milorad Paviçin bu fantaziyasını tam anlaya bilmədim, sanki xəstə tipləri təsvir edib. Yaratdığı obrazları təsəvvürdə canlandırdıqda anlaşılmaz mənzərə ilə rastlaşırsan. 

Roman haqqında qısa araşdırma apardıqdan sonra, öyrəndim ki, "İstanbulda son məhəbbət" bir psixoterapevt qadının (Alyona Oleşko) başqa qadınla (Olqa Davıdova) bilik və bacarıqlarını birləşdirərək böyük layihə yaratmalarına səbəb olub. Onlar hazırda ödənişli fəaliyyət göstərən "Ruhun mövsümləri" layihəsi ilə onlara müraciət edən yüzlərcə qadına "öz talelerini idarəyə", "xoşbəxt olmağa" kömək edirlər. Romandan bu cür fayda görən oxucular da var. Ancaq romanı kəskin tənqid edən ədəbiyyat nümayəndələri də var. Məsələn, Nabokov roman barədə tənqidlərini yazıb, hər abzasda dolaşıq cəfəngiyyat və dərin düşüncədən əskik fikirlərlə qarşılaşdığını bildirib. Panikovskiy romanı "yazıq və dəyərsiz" kitab adlandırıb. 

Romanda altını cızdığım cümlələr:

"O demək istəyir ki, qələbənin çoxlu atası olur, məğlubiyyət isə həmişə yetim olur".

"Çünki insan xoşbəxtliyi duz kimidir. Xoşbəxtlik qədərindən çox olanda ağlını itirirsən". 

"Xatirələr qəlbin təridir".

"Bilirəm ki, kişilər özlərini başqaları vasitəsilə reallaşdırırlar, qadınlar isə özləri vasitəsilə".

"Xoşbəxtlik və müdriklik bir yerdə yol getmir, eynilə bədən və düşüncə kimi".