BAZAR GÜNÜ OXULARINA BAŞLAYAQ

İlk təqdim edəcəyim əsər Qabriel Qarsia Markesin "Yüz il tənhalıqda əsəri" nin qısa məzmunudur. Böyük yazıçı bu romana görə 1982-ci ildə Nobel mükafatına layiq görülüb. Romanın birinci nəşri haqqında Nobel mükafatı laureatı şair Pablo Neruda həyəcanla yazırdı: «buna ispan dilində Don Kixotdan sonra ən böyük kəşf demək olar». Məşhur yazıçı Varqas Lyosanın «ədəbiyyatda zəlzələ» adlandırdığı bu romanın çap olunmuş bütün nüsxələri bir həftə içərisində satılmışdı.

Romanın kompozisiya özəyini Buendiya nəslinin altı ailəsinin tarixi və Makonda şəhəri təşkil edir. Bu şəhərin əsası ilk Buendiya ailəsi tərəfindən qoyulmuş, axırıncı ailə dövründə isə şəhər ləğv olunmuşdur. Lakin bu tarix eyni zamanda bir neçə ölçüdə genişlənir. Ölçülərin birində yüzillik tarixi olan Makonda əvvəlcə xarici aləmdən təcrid olunmuş Kolumbiyanın bir əyaləti kimi verilir, sonra bura sürətlə qanlı daxili müharibə meydanına çevrilir, efemer çiçəklənmə yaşantısı keçirir, sonra yenidən «yuxulu məstlik» dövrünü yaşayır.

Əvvəlcə makondalılar vahid ailədə yaşayır və torpaq becərirlər. Başlanğıcda onlar tarixi zamandan kənardadırlar. Onların öz zamanları- həftə və sutkaları, sutkada iş saatları, istirahət və yuxu vaxtları var. Bu zaman əmək ritminə tabedir. Makonda torpaqlarının məhsuldarlığı yeni sakinlərin buraya üz tutmasına səbəb oldu. Kənd böyüyüb şəhərə çevrilir. Makonda tarix və təbiətin fəlakətləri nəticəsində süqut dövrünü keçirməyə başlayır. Vətəndaş müharibəsi, banan şirkətlərinin axını, çoxillik yağışlar və quraqlıq Makondanı dağıtmağa başlayır. Bütün bu fəlakətlər fonunda onlar xarakterik uşaq təsəvvürlərində qalırlar. Banan plantasiyalarının gətirdiyi alver ruhu, tamahkarlıq öz işini görür. Makondalılar topraqdan ayrılır, öz mənəvi dayaq nöqtələri olan fiziki əməyi itirib «sahibkarlıqla» məşğul olmağa başlayırlar. Bu məşğuliyyət isə onları get-gedə müflisləşdirir. Axırıncı zərbəni isə onlara təbiət vurur. Romanın sonu esxatologiyadır («bəşəriyyətin sonu» haqqında dini təlim). Buendiyalar ailəsinin axırıncı övladını nəhəng qarışqalar yeyir və «Bibliya qasırğası» şəhəri yer üzündən silir.

Makondanın yaranması və məhvi öz-özlüyündə sanki bütün Latın Amerikasının taleyini əks etdirir. Bundan başqa, Buendiya ailəsinin tarixi ilkin ibtidai cəmiyyətdən XX əsrin ortalarında fərdləşməyə qədər davam edən insan şüurunun formalaşmasını lakonik şəkildə əks etdirilir.

Əsərdən göründüyü kimi, özünəməxsus icmada qapalı şəraitdə artan sosial entropiya (daxili çevrilmə) təşkilatlanmanı pozur, icmanın süqutuna, sonra isə məhvinə səbəb olur.