Aslı Perkerin "Flaminqolar çəhrayıdır" romanı əsasında... Hədiyyə ŞƏFAQƏT

Yaşadığım müddətcə qətiyyən yadımdan çıxmayacaq bir an var artıq həyatımda. Belə anlar olmamalıdır. Nə yaxşı, nə pis. Bu qədər güclü anlar olmamalıdır insanın həyatında. Tale müəyyənedicidir; sənin kim olacağına, necə bir insan olacağına qərar verən. Nə qədər xoşbəxt, nə qədər bədbəxt, nə qədər az, nə qədər çox olacağına qərar verən. An dediyin nədir, hər gün milyonlarla insanın baxdığı bir dairənin üstündə tik-tak irəliləyən bir çubuq. Ya da elektron saatda sıfır səkkiz olur sıfır doqquz və... bam! Həyatın dəyişir.

 Aslı Perker bu romanı öz alternativ həyat təsəvvürü adlandırsa da, əslində elə həqiqi həyatını qələmə alıb. Bircə faktı dəyişməklə; ilk səhifələrdə baş verən həmin qəzada anası yaralansa da vəfat etməyib. Lakin uzun müddət ondan ayrı qalmalı olub. Dayısıyla, nənəsiylə yaşayıb, balıqçıların, gitara emalatxanasındakı ustaların yanına gedib-gəlib, həmin dövrdə hamısını olmasa da vaxtının bir hissəsini həmin insanlarla keçirib. Hətta adlar da realdır. "Mən sadəcə təsəvvür etmişəm" - deyir, - "valideynlərim həmin qəzada vəfat etsəydilər mən də Bahriyəli kimi olacaqdım".

Aslı Perkerin özünün bilmədiyi, ya da çox yaxşı bilib boynuna almadığı  bir şey var: O, elə Bahriyəlidir. Bu qətiyyən alternativ həyat deyil, paralel həyatdır. Onun bu iki, digər romanlarını da nəzərə alsaq müxtəlif paralel həyatın içində sarsıntılarını əritməyə çalışa-çalışa yazıçılıq qələbəsi qazandığını görürük. Sağ qalan anasını öldürərək müqəddəslik və mələklik mərtəbəsinə qaldırmış müəllifin sınıq arzuları nə qədər dərində gizlədilir gizlədilsin, diqqətli gözlərdən qaçmağa qadir deyil. Bəlkə bu da onun ustalığıdır, incikliyi pərdələməklə və ya basdırmaqla intiqam alınmasından çox həzin bir kədərlə öhdəsindən gəlinməsi ilə qarşılaşırıq...

 Şübhəsiz, "Flaminqolar çəhrayıdır" uşaq romanı, hətta sırf uşaqlıq haqda da roman deyil. Lakin uşaq saflığını, uşaq sadəliyini, həyata uşaq baxışlarını qoruyub saxlamaq və bu baxışların vacibliyini, həmçinin böyümə prosesinin özü-özlüyündə necə məsuliyyətli dövr olduğunu çatdırmaq  baxımından ciddi sənətkarlıq faktıdır. Bu romanı oxuyan xəyalpərəst uşaq qanadlana bilər, lakin daşıdığı  ağır psixoloji yük hətta böyüklərin çiyninə də ağırlıq edəcək. Bəlkə də məsələ hansı ürəklə, hansı mənəvi hazırlıqla baxmaqdadır. Bahriyəlinin uşaqlıqdan yeniyetməliyinin son illərinə qədər təsvir olunan on illik həyatı boşluqda tamamlanır. Həmin boşluğun adı bəlkə psixoloji dispanser, bəlkə həyat, bəlkə intihardır. Müəllif on ildən sonra qəhrəmanının, bəlkə də bir baxımdan bizi sınamaq üçün öz taleyini öhdəmizə verir. Bu kifayət qədər üsyankar təşəbbüsdür, amma haqlıdır. Sualları daxilindən təzahür edən bir sakitliklə soruşur: Bahriyəli kimin övladıdır? Bahriyəlini yaradan nədir?

Hansı yaşda olmağımızdan asılı olmayaraq müəyyən hadisələrdən sonra keçmişlə bağlı düşünə bilərik: Belə yox, elə olsaydı necə olardı? Bu o suallardandır ki, insan özündən qaçışı həyata keçirərək basdırılmış xəyalların gizli təsirlərini silah kimi cibində gəzdirir və o silahı harda çıxardıb kimə saplayacağı heç kimə məlum deyil...

Difər tərəfdən, bir çox yazıcı həyata baxışı formalaşdıqca geniş insan mənzərələrinə müraciət etsə də, yaşının müəyyən vaxtında uşaqlığına qayıdıb yaşanmış hissləri, ordan götürüb gəldiyi travmaları, ürəyini gizli-gizli sızıldadan ağrıları, inciklik və itkiləri, ya da əksinə həyatına istiqamət verən hadisələri, arzuları, mübarizəni sanki mətnə çevirməkdən çəkinir, onu o edən şeylərdən, həm də əsas şeylərdən birinin məhz uşaqlığı, yeniyetməliyi olduğunu düşünməməyə çalışır, bir daş altda, bir daş üstə deyib həmin dövrə qayıtmır.

Bu yazıcı qorxaqlığıdır...

Üstəlik, həm başqalarına təsir gücünün, həm də sənətkarcasına ortaya çıxa biləcək bir mətnin yerinin boş qaldığını fikirləşəndə bu qorxaqlıqla barışmaq çətin olur...

Bu baxımdan Aslı Perkerin cəsarəti alqışa layiqdir.

Bütün xüsusiyyətləri ilə yanaşı bu romanı mənə doğmalaşdıran bir şey də var: Onu dilimizə tərcümə etmişəm; ya da tərcümə sözüylə razılaşmayanlar üçün: dilimizə uyğunlaşdırmışam və kitab artıq çapdan çıxıb.

Bu ilk səhifələrindən başlayaraq altı yaşlı qızcığazın həyatına keçmək, qayıdıb altı yaşımdan yenidən başqa bir həyata davam etmək, baş verənləri bütün qəlbimlə, bütün həssaslığımla, bütün  xatirələrimlə bütövlaşdirib yaşamaq  idi. Bahriyəli olmaq idi. Ürəyimin bəzən o qayıqda, bəzən o rəsmin qarşısında, bəzən keçmiş İzmir sahillərində, bəzən keçmiş insanların arasında döyünməsi idi. "Mən də ola bilərdim" demək idi, "bəlkə də mənəm" demək idi. O həyəcanlı anları, o göz yaşlarını, o təmiz və təbəssüm yaradan məqamları, o kədərli mesajları, o seli, o fırtınanı və... o yetimliyi, o tənhalığı, təsəvvür olunan anasızlığı anlamaq, - bunlar həyatın adi üzüdür, hamımızın başına gələ bilər, - həm də o daxili qəribliyin qanımda dolaşdığını təsdiqləmək idi.

Bəzi dəyişikliklərə etirazlara qoşulmaq idi. Mavi təmiz sular, gözəl yaşıl şəhərlər, balaca isti evlər, həyatın içində it-bata düşən sadə insanlar üçün göz yaşı axıtmaq idi...

Bir də ən əsası, Bahriyəlinin gözlərindən boylanmaq və dünyanı onun ürəyinin səsi ilə dinləmək idi.

Ağır idi, ağrılı idi...

Amma gözəl idi...

Romanın çapından sonra oxucuların Bahriyəlinin sonrakı taleyi ilə, əsərin davam edib-etməyəcəyi ilə  bağlı suallarına Aslı Perker: "Davamı olmayacaq. O qız böyüdü, çıxıb getdi"-  cavabını verib.

Bizi aldada bilməzsən, əziz müəllif, fikrimizi yayındıra da bilməzsən.

"Bahriyəli sağala bilməz, amma sakitləşə bilər" deyəndə daha səmimi və həqiqətə daha yaxınsan...