HAN KANQ VƏ ONUN “VEGETERİAN”I

Bu əsər son zamanlarda Koreya ədəbiyyatından oxuduğum ikinci romandır. Bundan əvvəl Şin Qyonq Suqun “Anam sənə əmanət” romanını oxumuşdum. Hər iki əsəri “Qanun” nəşriyyatı-nın çap etməsi Asiya ədəbiyyatına marağı artırır. Nəşriyyatlarımız Asiyanın digər xalqlarının əsərlərinin tərcüməsini intensivləşdirsə-lər, bu xalqların ədəbi düşüncəsinə maraq daha da artmış olar. Bu və bu əsərlərin tərcüməsi barədə ayrıca söhbət açmaq da olar. Yeri gəlmişkən, “Vegeterian” romanını Könül Kamilzadə çevirib. Adekvatlığı haqda bir söz deyə bilməsəm də, semantik ekvivalent-liyi, dilinin səlisliyi, fikrin çatdırılması, alt qatın izahı baxımından yaxşı təsir bağışlayır, oxunaqlıdır. Lakin bu məqalədə tərcümə ilə bağlı yox, koreya yazıçısı Han Kanqın özü və romanı ilə bağlı fi-kirlərimi bildirmək istəyirəm. Nədən ki, bu yazıçının əsərlərini ar-tıq dünyanın iyirmidən çox ölkəsində oxuyurlar. O, Koreyanın və dünyanın bir çox ədəbi mükafatlarına layiq görülüb. Dünyanın ən nüfuzlu üç ədəbi mükafatından biri – “Beynəlxalq Man Booker” mükafatı laureatıdır. Han Kanq 1970-ci ildə Koreyanın Qvanqçu şəhərində ana-dan olub. 1993-cü ildə Yonse Universitetinin Koreya ədəbiyyatı fakultəsini bitirib. Elə həmin il ədəbi fəaliyyətə başlayıb; “Ədəbiy-yat və ictimaiyyat” rüblük jurnalında şeirləri dərc olunub. Bir il sonra Seul qəzetinin illik Yaz Ədəbi müsabiqəsində “Qırmızı löv-bər” adlı qısa romanı ilə ilə qalib olub. Haqqında danışacağımız əsər “Vegeterian” romanı bu gün dünyanın bir çox ölkələrində oxunur. Buna səbəb Han Kanqın hadisələrə tamamilə fərqli bir müstəvidən baxması və son dərəcə orijinallıqla təsvir etməsidir. Romanda insanın bitki mənşəli olduğu və yaxud insanın cəmiyyət-dən qoparaq özünü təbiətin bir parçası kimi görmək istəyi əsrarən-giz, detallı və inandırıcı şəkildə təsvir edilir. Yazıçı romanın yazıl-ması səbəbini belə izah edirdi: “Mənasız və qaranlıq bir gündə av-tobus gözləyərkən özümdən asılı olmadan küçədəki ağacların gövdəsinə toxunmuşdum. Ağacın nəm qabığı soyuq bir alov kimi ovuclarımı yandırmışdı. Sinəm sanki buz kimi saysız-hesabsız çat-lara bölünərək ayrılmışdı. İki canlı şeyin görüşməsini, artıq əlimi çəkib daha da irəliləməli olduğumu həmin an heç cür inkar edə bil-məzdim”. Bu əsərdən on il əvvəl yazıçının “Qadının meyvəsi” adlı ki-çik bir romanı çap olunmuşdu. Burada bir qadının mənzillərinin eyvanında bitkiyə çevrilməsi və birlikdə yaşadığı kişinin onu dib-çəyə basdırmasından danışılırdı. Sonralar bu ideya yazıçının “Ve-geterian” romanının süjet xəttini təşkil etdi və bir qədər də dərin-ləşdi. Roman üç hissədən ibarətdir; “Vegeterian”, “Monqol ləkəsi”, “Alov ağacı” həm ayrı-ayrı fəsil olmaqla yanaşı, həm də süjet baxımından bir-birilə bağlıdır. Elə yazıçının da yazdığına görə, ay-rı-ayrılıqda üç hekayə təsiri bağışlasa da, birləşdirdikdə, tamamilə fərqli, həqiqətən də çatdırmaq istədiyi hadisənin mahiyyətini özün-də birləşdirən bir roman alınır. Han Kanq indiyədək cəmiyyətdə heç bir qəribəliyi ilə tanın-mayan Yonqhenin birdən-birə vegeterian olması prosesini təsvir edir. Yonqhe əri ilə sakit həyat tərzi keçirir, həyat yoldaşı kimi üzərinə düşən vəzifələri yerinə yetirirdi. Əvvəlcə yaşadıqları evi aldıqlarından hələlik övlad sahibi olmağı təxirə salmışdılar. Lakin bir gün hər şey dəyişir, hadisələr başqa məcrada davam edir. Əri yuxudan oyanıb arvadını soyuducunun ağzını açaraq ora baxan gö-rəndə heç nə anlamır, ancaq Yonqhenin soyuducudakı ət, balıq, konserv və s. hamısını çölə atdığını gördükdə bunun səbəbini soru-şur. Ərinin arvadından eşitdiyi yeganə söz “Yuxu görmüşəm...” olur. Lakin bu yuxunun nədən ibarət olduğu sonrakı günlər üzə çı-xacaq. Bundan sonra o ət məhsulları, yumurta, süd və ümumiyyət-lə, canlı ilə bağlı olan heç nə yeməməyi qərara alır. Əvvəlcə, əri bunun keçici olduğunu düşünür, lakin günlər, həftələr keçdikcə məsələnin ciddiliyini anlayır. Əlbəttə, Yonqhenin vegeterian olma-sı təkcə ailə məsələsi deyildi, getdikcə cəmiyyət məsələsinə çevri-lir və bütün ətrafı narahat edirdi. Ərinin iş yoldaşları ilə qonaqlıqda cəmiyyətdə vegeterianlığın ətraf aləmdə nə qədər təpki ilə qarşılaş-dığını görürük. Onun ət yeməməsi getdikcə bədəndə müqavimətini azaldır, daim yorğun və üzgün olur, yuxu yata bilmir. Tezliklə yuxusuzluq onu əldən salır. Ərinin bədənindən ət iyi gəldiyini iddia edir. Vegeterianlığın ilkin simptomları yavaş-yavaş öz təsirini gös-tərirdi. Yonqhenin xəstə insanlar kimi çiyin sümükləri çıxırdı. Özünə fikir vermir, makiyaj belə etmirdi. Getdikcə onun yuxuları daha qorxunc şəkil alırdı: parıldayan heyvan gözləri, qan görüntü-sü, parçalanmış kəllə, vəhşi heyvan gözləri sanki qarın boşluğun-dan yuxarı qalxaraq içindən çıxırdı. Baş verən hadisələri seyr edən əri əvvəlcə onun xəstələndiyini güman etsə də, evdəki davranışı, hərəkətləri belə bir xəstəlikdən xəbər vermirdi. Buna görə də mə-sələni Yonqhenin valideynlərinə və bacısına demək qərarına gəlir. Onlar telefonda Yonqheni qərarından döndərmək üçün nə qədər dilə tutsalar da, mümkün olmur. Nəhayət, valideynləri qızı və kü-rəkənini evə çağırıb ailə məclisi təşkil etməyi qərara alırlar. Ailə məclisinin də Yonqheyə köməyi dəymir, bacısının, anasının və atasının bütün yalvarışlarına məhəl qoymur. Edilən xahişlərə “Mən ət yemirəm”, – deyə imtina edir. Belə olduqda Vyetnam mühari-bəsi veteranı atası onu zorla yedirtməyə çalışır, kürəkənlərə onun əllərini tutmağı əmr edir. Atanı fikrindən daşındırmaq mümkün ol-mur. Zorla yeməklərdən onun ağzına basır, sillə ilə vurur, lakin bu hərəkət çox pis nəticə verir. Yonqhe ağzındakıları geri qaytarır və atasının əlindən çıxaraq bıçağı ələ keçirir və biləyini doğrayır. Sonra onun xəstəxana həyatı başlayır. Xəstəxanada da vəziyyət ey-ni cür davam edir. Bu an qırılma anı olur; heç kim onu başa düş-mür, əksinə, bu yoldan çəkindirməyə çalışırlar. Lakin o özü başa düşürdü ki, heç kim ona kömək edə bilməz, heç kim onu xilas edə bilməz və onun dərdinə dərman yoxdur. Xəstəxanada fikirləşirdi: “Biləyim yaxşıdır. Heç bir şey olmayıb. Ağrıyan ürəyimdi. Nə isə mədəmdə ilişib qalıb. Ancaq nə olduğunu bilmirəm. O nədirsə, orada ilişib qalır... Orada hansısa nərilti və fəğan səsləri bir-birinə qarışıb. Yediyim ətə görədir. Çox ət yemişəm. Yediyim canlıların hamısı olduğu kimi orada ilişib qalıb. Buna əminəm”. Yonqhe əvvəlcə xəstəxanada, bir neçə ay psixiatriya şöbəsin-də yatdıqdan sonra əri ilə boşanma haqqında ərizə verib ayrılırlar. Yonqhe ayrıca birotaqlı mənzildə yaşayır, ona bacısı baxır, var gü-cü ilə onu həyata qaytarmaq istəyirdi. Bacısının video çəkməklə məşğul olan əri çoxdandı güllə bəzənmiş qadınla kişinin videosunu çəkmək fikrinə düşmüşdü. Lakin bunu necə reallaşdıracağını bil-mirdi. Nədənsə, qadın obrazında baldızını görürdü. Baldızı bu tək-lifi həvəslə qəbul edir. Onlar bir neçə saat bu filmi çəkməklə məş-ğul olurlar. Bu yaxınlıqdan, səmimi münasibətdən istifadə edərək baldızından niyə ət yemədiyini soruşur. Baldızı “– Yuxu gördüyü-mə görə... Ona görə ət yemirəm”, – cavabını verir. “Nə yuxu gör-müsən?” sualına isə “Üzlər”, – deyə cavab verir. Lakin bu üzlər hər dəfə fərqli olurdu, bəzən tanış, bəzən isə yad simalar görürdü. Bəzən isə bu simalar qanlar içində olurdu. Hətta çürüyüb parçalan-mağa başlayan cəsəd belə görürdü. Lakin burada bir məsələ aydın olur; Yonqhe filmə çəkilərkən bədənindəki gülləri bir neçə gün saxlayır. O, əvvəl elə bilirdi ki, yuxunu ət yediyinə görə görür, lakin sonradan dərk edir ki, ət ye-məyəndə də yuxu və üzlər görür. Bundan sonra düşünür ki, üzlər onun qarnının içindədir və yuxarıya doğru qalxır. İkinci gün baldı-zını kişi obrazı ilə yenə filmə çəkdikdə baldızının güllərdən xoşu gəldiyini görüb bu dəfə rəssam dostuna özünün bədəninə fırça ilə gül rəsmləri çəkdirir və gecəni onunla qalır. Səhəri gün günorta Yonqhenin evinə gələn bacısı sağlam düşüncə və anlayışın sərhə-dini aşacaq mənzərə ilə qarşılaşır. Bacısı ilə bir kişinin yatdığını görür. Düşünür ki, Yonqhenin həyatında biri var. Lakin çəkilmiş kasetə baxdıqda yatan kişinin əri olduğunu görür. Nəticədə arvadı polisə zəng edir. Hər ikisini psixiatriya şöbəsinə aparırlar. Bu hadi-sə ikinci ailənin dağılmasına səbəb olur; onlar boşanır, ərini bir da-ha görmür. Onun yeganə məqsədi indi altı yaşlı oğlunu saxlamaq və “xəstə” bacısını həyata qaytarmaq olur. Bacısı vegetarian ol-duqdan sonra ailə bütünlüklə ondan imtina etdiyindən hər şey onun boynunda qalmışdı. Yonqhe yenidən psixi xəstəxanada müalicə alarkən yemək yeməkdən tamamilə imtina edir. Bir dəfə meşədə itkin düşür, daha doğrusu geri qayıtmır. Sonralar meşəyə getməsinin səbəbini ora-dan bir səs eşitməsi ilə bağlayır. Meşədən geri qayıtmamasına isə belə cavab verir: “– Yağışda əriyib... Tamamilə əriyib... Torpağın içinə girmək üzrə idim. Yenidən tərsinə cücərməyim üçün bundan başqa çarəm yoxdur”. Bundan sonra o özünü ağac hesab edərək daim başı üstündə durur. Bacısına deyir ki, bitkilər başı üstündə dayanaraq torpaqdan su içirlər. O, dünyadakı ağacların hamısını özünə bacı-qardaş hesab edirdi. Həkimlərin və bacısının onu həya-ta qaytarmaq üçün göstərdikləri bütün səyləri boşa çıxır. O, indi heç nə yemir, sistemlə verilən qidanı belə qəbul etmirdi. Burnun-dan boru ilə verilən yeməyi belə geri qaytarır. Bacısına “...mən ar-tıq heyvan deyiləm”, – deyə yemək yeməməsinə bəraət qazandırır. O, yemək yemədən, təkcə günəş şüası ilə yaşamağın da mümkün olduğunu deyir. Bacısı buna etiraz edərək, “Bu nə deməkdir? Sən doğrudanmı ağac olduğunu düşünürsən? Bir bitki necə danışa bi-lər? Necə düşünə bilər axı?” – deyə sual etdikdə “Sən düz deyir-sən... Artıq tezliklə nə danışa, nə də düşünə biləcəyəm. Tezliklə” cavabını verir. Onun çəkisi azalmışdı, heç otuz kilo olmazdı, get-dikcə körpəni xatırladırdı. Yoxsa o, “körpəliyinəmi dönürdü?” Ba-cısı onu uşaq çimdirirmiş kimi qucağına alıb vanna otağına aparır-dı. Yonqhe şüurlu şəkildə ölümə gedirdi. Bacısı ona “Sən ölmək istəyirsən”, – dedikdə “...Niyə? Məgər ölmək olmaz?”, – deyə ca-vab verir. Bununla yazıçı son cümləsinə qədər Yonqhenin şüurlu şəkildə ölümə getməsini göstərmək istəmişdir. Son anında belə şüuru üstündə olur, düşünür və geri qayıda bilməyəcəyi faciəvi sonluğa doğru gedir... Yazıçının romanın alt qatında toxunduğu mətləblər gizlidir; iki ailənin dağılması məhz bu mətləblərdən baş verir. Hər iki ailə-də ər-arvad arasında münasibətlər, demək olar ki, yoxdur. Onların hər birinin başı öz işlərinə qarışıb. Bir-birinin dünyası ilə tanış ola bilməmiş və buna cəhd də etməmişdilər. Məlum olur ki, hər iki ailədə evliliklərdə sevgi olmamışdır. Bir-birinə sevgisindən əmin deyildilər. Əri evə daim gec gəlir, çox zaman isə gecələri iş otağın-da keçirirdi. Altı yaşlı oğlunun “Bizim evdə ata var?” – sualı bu ailədəki münasibətləri daha yaxşı ifadə edir. Bacısı Yonqhenin bu hərəkətlərinin mənbəyini axtararkən keçmişə, uşaqlıq dövrünə qa-yıdır. Yonqhenin atası tərəfindən daim döyüldüyünü xatırlayır. Özü ailənin böyük qızı olduğundan bu döyülmələrə məruz qalma-mışdı. Hətta uşaqlıqda bir dəfə bacısı ilə dağa gəzməyə gedəndə bacısının dağda qalmaq, evə qayıtmaq istəmədiyinin səbəbini də bunda görürdü. O zaman bacısını çox çətinliklə geri qayıtmağa ra-zı sala bilmişdi. O, düşünür ki, o gün biləyini kəsməzdən əvvəl atasının ona sillə vurmasının qarşısını alsa, bəlkə də belə olmazdı. Yonqhenin evlənəcəyi adamı ilk dəfə onunla tanış edəndə onun “soyuqluğunu görüb bu evliliyin qarşısını ala bilərdimi? – kimi su-allar onu düşündürür. Yazıçı Yonqhenin vegeterianlığını adi hesab etmirdi. Yəni bu gün həyatda minlərlə vegeterian vardır. Yonqhenin isə vegeteri-anlığı fərqlidir. O, beynində olan qarabasmalardan qurtulmaq üçün ət yeməkdən imtina etmişdi. Əri, ailəsi, cəmiyyət isə bunu çox pis qarşılamış, onu qərarından döndərmək istəmişdilər. Yonqhe get-dikcə bitki mənşəli olduğunu iddia edib bütünlüklə yeməkdən im-tina etmişdir. O, cəmiyyətdə ciddi əxlaqi qaydaları və təsəvvürlər formalaşdığından bunu qəbul edə bilmir. Yazıçı iki bacının həyat və tale oxşarlığını vermək istəmişdir. Bacı Yonqhe haqqında fikir-ləşərkən həm də özünü düşünürdü. O, düşünürdü ki, Yonqhenin yerində özü də ola bilərdi. Yazıçı bununla demək istəmişdir ki, Yonqheni gündəlik həyata bağlayan iplər qırılmışdır. Onun həyat-da istinad nöqtəsi olmadığından buna getmişdir. Bacı düşünür ki, ola bilsin altı yaşlı oğlu Çiu və onun məsuliyyəti olmasaydı, özü də çoxdan Yonqhe kimi bu həyatdan qopmuşdu. Çiu onu həyata bağlayan istinad nöqtəsi idi. Hər bir insanın bu həyatda yaşaması üçün səbəblər olur, onlar olmadıqda isə bu həyatdan qopur. Roma-nın əsas ideyası da burada gizlənir. Xəstəlik, vegetarianlıq və s. nə-ticədir, onu doğuran səbəblər vardır. Yazıçı Yonqhenin bu hərəkət-lərini cəmiyyətə qarşı üsyan olaraq verir.